به گزارش خبرنگار ایبِنا؛ قرار است ۲۹ اردیبهشت‌ماه سال جاری، پنجاهمین اجلاس اتحادیه پایاپای آسیا (ACU) با حضور بانک‌های مرکزی ۹ کشور عضو و کشور‌های میهمان در تهران برگزار شود. این خبر را محمدرضا فرزین؛ رئیس‌کل بانک مرکزی هفته گذشته در گفتگوی تلویزیونی خود اعلام کرد. محسن کریمی؛ معاون بین‌الملل بانک مرکزی هم گفته است که علاوه بر اعضا، دو بانک مرکزی مایل به عضویت جدید از جمله روسیه در نشست تهران حضور خواهند یافت.
اما این اتحادیه چیست و چه کاری انجام می‌دهد؟ طی دهه ۱۹۶۰، به‌منظور توسعه تجارت بین کشور‌های واقع در منطقه آسیا و اقیانوس آرام تلاش‌های گسترده‌ای توسط «کمیسیون اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد برای منطقه آسیا و اقیانوس آرام» موسوم به «اسکاپ» (ESCAP; Economic and Social Commission for Asia and the Pacific) صورت گرفت، به‌طوری‌که در سال ۱۹۷۰ در اجلاس وزیران اسکاپ در کابل در خصوص مواردی، چون توسعه همکاری‌های بازرگانی/تجاری میان کشور‌های منطقه، گسترش همکاری‌های پولی و تأسیس بانک ذخیره آسیا به‌منظور اعطای کمک‌های ارزی کوتاه‌مدت به کشور‌های عضو تفاهم به عمل آمد.
نهایتاً در راستای توسعه همکاری‌های پولی، به ابتکار اسکاپ «اتحادیه پایاپای آسیا» (AsianClearing Union) در سال ۱۹۷۴ تأسیس شد. کشور‌های مؤسس اتحادیه عبارت‌اند از: ایران، هند، نپال، پاکستان، بنگلادش و سریلانکا و به‌مرور تا سال ۲۰۰۹ بانک‌های مرکزی میانمار (برمه سابق)، بوتان و مالدیو هم عضو شدند؛ اما بعد از آن متأسفانه عضو جدیدی جذب نشد. این در حالی است که با توجه به اساسنامه، کشور‌های خارج از منطقه آسیا و اقیانوسیه نیز می‌توانند عضو شوند.
همان‌طور که از نام این اتحادیه می‌توان حدس زد، اهداف آن به‌طورکلی شامل تسهیل تسویه پرداختی چندجانبه؛ استفاده از ارز‌های محلی آن منطقه و ارتقا سطح چندجانبه بین اعضا است. به عبارت دقیق‌تر این اهداف را برای ACU می‌توان برشمرد:
۱- فراهم کردن تسهیلات برای تسویه چندجانبه پرداخت‌های مربوط به معاملات جاری بین‌المللی میان کشور‌های عضو.
۲- استفاده از پول ملی کشور‌های عضو در معاملات جاری فی‌مابین و بالطبع صرفه‌جویی در استفاده از ذخایر ارزی.
۳- گسترش همکاری‌های پولی و تقویت روابط بانکی برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی و بازرگانی میان کشور‌های منطقه آسیا و اقیانوس آرام و فراهم کردن ترتیبات معاوضه (سوآپ) پولی برای دسترسی موقت اعضا به واحد‌های پولی آسیا.
به گفته لیدا برهان آزاد؛ دبیرکل اسبق اتحادیه پایاپای آسیا، از بدو تأسیس اتحادیه تا کنون، ایران از نقش و جایگاه درخور توجهی برخوردار بوده است. طبق مصوبه هیئت‌مدیره، محل استقرار دبیرخانه اتحادیه تهران بوده و بانک مرکزی ایران «بانک عامل» اتحادیه است. هدف ایران از پیوستن به اتحادیه ایجاد پرستیژ سیاسی و اقتصادی در منطقه و تبدیل کردن تهران به یکی از مراکز عمده مالی جهان بوده است.
محمدرضا قسیمی هم در کتاب خود به اسم «شاهد جنگ و اقتصاد» می‌نویسد: در دوران جنگ ایران و عراق، ایران برخی از احتیاجات خود را بدون استفاده از ارز‌های عمده و از طریق این اتحادیه توانست تأمین کند و در مقابل این کشور‌ها از ایران نفت می‌خریدند.
امروزه با توجه به نیم‌قرن سلطه دلار بر مبادلات بین‌المللی و استفاده ابزاری امریکا از آن برای اعمال فشار به کشور‌های غیرهم‌سوی خود، بسیاری از کشور‌ها به فکر افتاده‌اند تا جای ممکن از روش‌های جایگزین برای تجارت خارجی استفاده کنند. در این راستا پیمان‌های پولی دو چندجانبه و تجارت با پول‌های ملی به‌ویژه در سال‌های اخیر جای خود را در همکاری‌های اقتصادی باز کرده است.
به همین علت است که رئیس‌کل بانک مرکزی در گفتگوی تلویزیونی هفته گذشته درباره هدف از احیای اتحادیه پایاپای آسیا تصریح کرد: قرار است این اتحادیه را به یک اتحادیه برای حذف دلار و تقویت مبادلات تجاری کشور‌های عضو با ارز محلی تبدیل کنیم.
به نظر می‌رسد دولت سیزدهم قصد در چارچوب دیپلماسی فعال منطقه‌ای و در کنار فعال‌سازی پیمان‌های منطقه‌ای مانند اکو و حضور رسمی در پیمان شانگهای، اتحادیه پایاپای آسیا را هم احیا و از ظرفیت‌های آن برای خنثی‌سازی تحریم‌های اقتصادی غرب استفاده کند.
کریمی؛ معاون بین‌الملل بانک مرکزی در گفتگو با ایبِنا با اشاره به مغفول ماندن یکی از ظرفیت‌های بانک مرکزی طی بیش از ۵ دهه گذشته بیان کرد: متأسفانه در سال‌های گذشته به خصوص در ۱۵ سال گذشته، دبیرخانه اتحادیه پایاپای آسیا در حد انتظار عمل نکرده است و چه‌بسا ما در ۱۵ سال گذشته که درگیر تحریم‌ها شدیم انتظار داشتیم این نهاد بین‌المللی بتواند در راستای دلارزدایی و تحریم‌ناپذیری فعال‌تر باشد، اما برعکس غیرفعال شد.
وی با اشاره به برنامه‌های بانک مرکزی در راستای دلارزدایی اظهار کرد: برای حذف دلار باید طراحی‌های زیادی داشته باشیم و حالات مختلف را در نظر بگیریم، چون کار سخت و پیچیده‌ای است. ضمن اینکه باید همه ظرفیت‌ها را به کار بگیریم.
معاون بین‌الملل بانک مرکزی خاطرنشان کرد: در دولت سیزدهم در راستای سند تحول دولت مردمی این اتحادیه را فعال و دبیرخانه جدید برای آن تأسیس کردیم. به گفته او، بانک مرکزی از حداکثر ظرفیت میزبانی مجمع سال آینده این اتحادیه و حداکثر ظرفیت دبیرخانه‌ای که در اختیار ایران است استفاده خواهد کرد تا در راستای هدف تأسیس اتحادیه پایاپای آسیا یعنی کاهش وابستگی کشور‌ها به ذخایر ارزی و دلار فعالیت داشته باشد.
